Οι τεχνίτες που σκαλίζουν και πλέκουν το ασήμι

Η χειροποίητη επεξεργασία του ασημιού έχει δώσει μοναδικές δημιουργίες

Μια από τις λίγες πόλεις που έχουν αγαπήσει το ασήμι και έχουν διαπρέψει με την τέχνη της αργυροχοΐας είναι τα Ιωάννινα, πρωτεύουσα της Ηπείρου. Η αργυροχοΐα στην πόλη αλλά και ευρύτερα σε ξακουστά χωριά της Ηπείρου, έχει τις ρίζες της στα βάθη των αιώνων. Παρουσιάζει όμως σημαντική δραστηριότητα από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου και μετά. Την μεγάλη της άνθιση γνώρισε τον 18ο και 19ο αιώνα, εποχή που τα Γιάννενα είχαν αναδειχθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά εμπορικά και καλλιτεχνικά κέντρα των Βαλκανίων.

Άποψη του περίφημου κάστρου των Ιωαννίνων, το εσωτερικό του οποίου κατοικείται ακόμα και στις μέρες μας.

Τα Ιωάννινα βρίσκονται στη βορειοδυτική Ελλάδα και ανήκουν διοικητικά στην Ήπειρο. Είναι η μεγαλύτερη και πιο ιστορική πόλη της Ηπείρου. Στην πόλη αυτή, αιώνες τώρα, έχει αναπτυχθεί μια ιδιαίτερη παραδοσιακή τέχνη: Αυτή της χειροποίητης επεξεργασίας του ασημιού με σκοπό την παραγωγή αντικειμένων μοναδικής τέχνης.

Κατά τους περασμένους αιώνες, τα εργαστήρια της πόλης εξέλιξαν και ανέπτυξαν τις τεχνικές τους με αποτέλεσμα τα περίφημα «Γιαννιώτικα Ασημικά» να αναγνωρίζονται ως τα καλύτερα του είδους.

Τα γιαννιώτικα ασημένια σκεύη έχουν τη δική τους ιστορία.

Η Παμβώτιδα είναι η λίμνη των Ιωαννίνων με το πανέμορφο νησάκι της, που έχει τη δική του ιστορία.

Οι αρχές της γιαννιώτικης τέχνης ξεκινούν περίπου με την ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων. Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές γνωρίζουμε ότι το ασήμι δουλεύεται στα Ιωάννινα από τα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Επίσης, υπάρχει πληθώρα τουρκικά έγγραφα που μας δείχνουν ότι

το 1430 ο κλάδος της ασημουργίας βρίσκεται στην ακμή του. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας υπάρχουν στοιχεία για την εμπορική και την εξαγωγική δραστηριότητα προϊόντων αργυροχοΐας από τους Γιαννιώτες τεχνίτες σε περιοχές όπως, το Βελιγράδι, η Βενετία, το Βουκουρέστι, η Πράγα, η Βιέννη ακόμη και τα Σκόπια, αλλά και πολύ πιο μακρά, στη Ρωσία.

Μέσα στο πέρασμα τόσων αιώνων, πολλά έχουν αλλάξει στην τέχνη της ασημουργίας, Ωστόσο, αυτό που δεν έχει εκλείψει είναι το πάθος των Γιαννιωτών για το ασήμι, και τα περίτεχνα αντικείμενα που παράγονται σε αυτή την όμορφη γωνιά της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Αυτό μαρτυρά και το γεγονός ότι παρά την ύφεση και τα οικονομικά προβλήματα της χώρας, σήμερα στα Γιάννενα υπάρχουν περίπου 90 εργαστήρια που εξακολουθούν να παράγουν χειροποίητα έργα τέχνης με παραδοσιακές τεχνικές, όπως είναι:

• Τα περίφημα σκαλιστά σκεύη

• Τα σκαλιστά εκκλησιαστικά αντικείμενα, όπως καντήλια και εικόνες

• Τα χυτά αντικείμενα, όπως κουτάλια γλυκού και σερβίτσια

• Τα χυτά φωτιστικά

• Τα συρματερά ή φιλιγκράν κοσμήματα και σκεύη, που κατασκευάζονται εξολοκλήρου από σύρμα στριμμένο σε σχέδια, όλο με το χέρι, τεχνική η οποία είναι γνωστή από τα προ Χριστού χρόνια

• Τα γνωστά βυζαντινά και αρχαϊκά κοσμήματα

Οι Γιαννιώτες τεχνίτες ασημουργοί, αντλώντας έμπνευση από τα έργα της αρχαίας ελληνικής παράδοσης και της αξεπέραστης βυζαντινής τέχνης αλλά εκφράζοντας ταυτόχρονα και τις αξίες της ηπειρώτικης ευαισθησίας και καλαισθησίας, έκαναν έντονη την παρουσία τους στον σπουδαίο αυτό

χώρο της νεώτερης ελληνικής αργυροχοΐας.

Η ιδιαιτερότητα της γιαννιώτικης τέχνης εκφράζεται κυρίως από ιδιαίτερες τεχνικές κατασκευής όπως το σφυρήλατο, το φουσκωτό ή σκαλιστό, το συρματερό ή φιλιγκράν και το σαβάτι, τεχνικές οι οποίες στα Γιάννενα έφθασαν στο απόγειο της εκφραστικής τους δύναμης.

Τα γιαννιώτικα κοσμήματα και σκεύη προσφέρουν μια ζεστή ανθρώπινη οπτική εντύπωση δοσμένη σε ιδιαίτερα λεπτή και κομψή διάσταση.

Τα εργαστήρια αργυροχοΐας που λειτουργούν σήμερα, συνεχίζουν την παράδοση, δημιουργώντας χειροποίητα προϊόντα υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής τελειότητας εφάμιλλης εκείνης του παρελθόντος.

Η λαϊκή τέχνη συνιστά κομμάτι της παράδοσης στα Ιωάννινα. Οι αιώνες ιστορίας της έχουν αφήσει σημάδια ανεξίτηλα, ώστε σήμερα, όταν μιλάμε για γιαννιώτικη τέχνη, η καλαισθησία και η ποιότητα να έρχονται κατευθείαν στο μυαλό μας.

Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας

Από τα 90 περίπου εργαστήρια που λειτουργούν στα Γιάννενα, τα 36 «δημιουργούν» τα αριστουργήματά τους στο πλαίσιο του Κέντρου Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων (ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι) το οποίο βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης, πλάι στην όμορφη και γραφική λίμνη Παμβώτιδα. Εκεί έχουν συγκεντρωθεί ορισμένοι από τους πιο ταλαντούχους κατασκευαστές της πόλης –αν όχι της χώρας.

Για το λόγο αυτό, το ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι συνιστά την τέλεια ευκαιρία για όποιον θέλει να δει από κοντά πώς ένα απλό μέταλλο, όπως είναι το ασήμι, μπορεί να «δώσει» πραγματικά κομψοτεχνήματα. Οι επισκέπτες του Κέντρου, μπορούν να συνομιλήσουν με τους κατασκευαστές μαθαίνοντας έτσι από «πρώτο χέρι» τις τεχνικές και τα μυστικά της αργυροχοΐας, ενώ το σύγχρονο οπτικοακουστικό υλικό θα τους βοηθήσει να «ταξιδέψουν» στο χρόνο και να μάθουν την ιστορία αυτής της τέχνης που έκανε τα Ιωάννινα γνωστά σε όλο τον κόσμο.

Μαζί με τα εργαστήρια, λειτουργεί επίσης μουσείο με εκθέματα, πατροπαράδοτα εργαλεία και αντικείμενα, αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων, καφετέρια-εστιατόριο, καθώς και πρατήριο λιανικής πώλησης προϊόντων αργυροχοΐας, ένα από τα μεγαλύτερα καταστήματα πώλησης προϊόντων αργυροχοΐας στην Ελλάδα.

Αντικείμενα από χαλκό και κασσίτερο

Όμως στα Ιωάννινα δεν έχει ξεχωρίσει μόνο το ασήμι. Πολλά εργαστήρια καταπιάνονται και με άλλα μέταλλα, όπως ο χαλκός και ο κασσίτερος. Οι Γιώργος Μαρίνος και Χρήστος Παπαφωτίου, ειδικεύονται, εδώ και 50 χρόνια, στην κατασκευή καμπανών.

Στο εργαστήριό τους, που πλέον διαχειρίζονται τα παιδιά των παλιών μαστόρων, θα βρείτε και τον Πέτρο Μιχαήλ ο οποίος με καμάρι θα σας δηλώσει πως «βρίσκεστε μπροστά στον καλύτερο μάστορα των Βαλκανίων». Άγνωστο αν είναι μύθος ή πραγματικότητα. Ωστόσο, αναμφίβολα γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη των καμπανών –διότι περί τέχνης πρόκειται- και δεν διστάζει να μοιραστεί τις γνώσεις του με όποιον ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα.

Τα Ιωάννινα λοιπόν ζουν στιγμές δόξας με τη φήμη τους να ξεπερνά τα στενά σύνορα της χώρας. Και πού οφείλεται αυτό; Στις λαϊκές τέχνες που, παρά το πέρασμα των εκατοντάδων χρόνων, έχουν κρατήσει αναλλοίωτες τεχνικές και «μυστικά» κατασκευής περιμένοντας όλους εσάς για να σας τα

διδάξουν από κοντά!

Σφυρήλατα και χυτά

Ο τρόπος κατασκευής ενός ασημένιου αντικειμένου προσδιορίζει και την ονομασία του. Κυρίως χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τα σφυρήλατα και τα χυτά.

Σφυρήλατο ονομάζεται το ασημένιο αντικείμενο, το σχήμα του οποίου δημιουργείται με το σφυρί. Ξεκινώντας ο τεχνίτης από ένα φύλλο ασημιού, του δίνει σχήμα με το σφυρί και τη βοήθεια, συνήθως, του τόρνου. Επίσης, στη διάθεση του τεχνίτη βρίσκονται ανάγλυφες ή εσώγλυφες μήτρες, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην αποτύπωση παραστάσεων επάνω σε αγγεία ή και κοσμημάτων.

Αντίθετα, για άλλα αντικείμενα μικρά, ή τμήματα μεγαλύτερων, χρησιμοποιούνται τα καλούπια ή τα παντέφτια. Πρόκειται ουσιαστικά για μήτρες μέσα στις οποίες χύνεται το λιωμένο ασήμι (χυτά), και όπου αυτό παίρνει το σχήμα που θέλει ο τεχνίτης. Στη συνέχεια, το επεξεργάζονται στο χέρι για να

διορθώσουν τυχόν ατέλειες και για περαιτέρω διακόσμηση. Η τεχνική αυτή βοηθούσε και βοηθά στη γρήγορη παραγωγή των συγκεκριμένων αντικειμένων.

Ως προς την τεχνική, ο τρόπος δημιουργίας του διακόσμου προσδιορίζει και την ονομασία του. Παρά το γεγονός ότι σε πολλά αργυρά αντικείμενα χρησιμοποιείται μία μόνο τεχνική, σε άλλα παρατηρείται η ύπαρξη συνδυασμού, στοιχείο που δίδει αξία στο αντικείμενο αλλά και μαρτυρά την ικανότητα και τη δεξιοτεχνία του τεχνίτη. Ο χαρακτός διάκοσμος δημιουργείται συνήθως με τη βοήθεια σχεδίου το οποίο εφαρμόζονταν στο αντικείμενο και στη συνέχεια αυτό δουλευόταν στην καλή του όψη με τη βοήθεια καλεμιών.

Στον ανάγλυφο διάκοσμο, το ασημένιο αντικείμενο, αφού τοποθετηθεί μέσα σε πίσσα, δουλεύεται στην ανάποδή του όψη (η καλή καλύπτεται από την πίσσα), έτσι ώστε να δημιουργηθεί ο φουσκωτός διάκοσμος, χωρίς οι κραδασμοί να επηρεάσουν την επιφάνεια καθώς απορροφούνται από την

πίσσα.

Ποδηλατόδρομος περιμετρικά στη λίμνη της πόλης.

Ο διάτρητος διάκοσμος δημιουργείται με την αφαίρεση, βάσει σχεδίου, τμημάτων της επιφάνειας, έτσι ώστε να εμφανιστεί το επιθυμητό θέμα και αποτέλεσμα.

Ο συρματερός διάκοσμος δημιουργείται με τη χρήση ασημένιων συρμάτων τα οποία συγκολλούνται στην επιφάνεια του αντικειμένου δημιουργώντας σχέδιο ή αποτελώντας τμήμα αυτού.

Ο κοκκιδωτός διάκοσμος αποτελείται από συμπλέγματα μικρών κοκκίδων («γράνες»), οι οποίες συγκολλούνται συνήθως επάνω στα σύρματα. Έτσι, είναι πολύ συνηθισμένο ο κοκκιδωτός διάκοσμος να συνοδεύει τον συρματερό.

Σμάλτο και σαβάτι

Με την τεχνική του σμάλτου, τοποθετείται σε σκόνη η αναγκαία ποσότητα σμάλτου επάνω στην επιφάνεια που θέλει ο τεχνίτης και στη συνέχεια ψήνεται σε υψηλή θερμοκρασία έτσι ώστε να λιώσει και να πάρει το επιθυμητό σχήμα και χρώμα.

Το savat (σαβάτι ή νίελο), προέρχεται από κράμα μετάλλων, το οποίο τοποθετείται επάνω στη χαραγμένη επιφάνεια του αντικειμένου και λειώνει σε υψηλή θερμοκρασία. Στη συνέχεια ο τεχνίτης το επεξεργάζεται και το λειαίνει σε στερεοποιημένη μορφή. Πρόκειται για μια τεχνική η οποία είναι

γνωστή από την αρχαιότητα, γνώρισε μεγάλη διάδοση στη βυζαντινή εποχή και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και η οποία έχει σήμερα σχεδόν εγκαταλειφθεί σε όλα τα μέρη της Ελλάδος εκτός από τα Ιωάννινα.

Πολύτιμοι λίθοι

Ως προς τους πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους, συνήθως χρησιμοποιούνται μαργαριτάρια, αμέθυστος και ορεία κρύσταλλος, ενώ από τις ημιπολύτιμες πέτρες, συχνότερα απαντώμενες, ο αχάτης, οι καρχηδόνιοι, η κορναλίνα, το κοράλλι και οι σαρδόνιοι.

Τέλος, χρησιμοποιείται και χρωματισμένη υαλόμαζα,όπου αυτό απαιτείται. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η χρήση πολύτιμων ή ημιπολύτιμων λίθων εξαρτάται τόσο από τον παραγγελιοδότη όσο και από τον παραλήπτη ενός αργυρού αντικειμένου αλλά και από την γενικότερη οικονομική κατάσταση της εποχής. Το ίδιο συμβαίνει και με τη χρήση του χρυσού, με σκοπό την επιχρύσωση ολόκληρου ή τμημάτων ενός αργυρού αντικειμένου, είτε κοσμικού είτε εκκλησιαστικού.

Όπως, λοιπόν, φαίνεται από τη σύντομη αυτή περιγραφή του εργαστηρίου ενός αργυροχόου, των μέσων και των τεχνικών που χρησιμοποιεί, σε τίποτα δεν έχει επέλθει αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν, παρά μόνο στον λελογισμένο εκσυγχρονισμό ορισμένων μέσων και εργαλείων και αυτά για τη διευκόλυνση του τεχνίτη. Η πορεία της αργυροχρυσοχοΐας στο νομό Ιωαννίνων είναι μακραίωνη και αδιάσπαστη και προσφέρει μέχρι και σήμερα έργα τέχνης τα οποία ισάξια μπορούν να συγκριθούν με αυτά του παρελθόντος. Η δυνατότητα δημιουργίας χειροποίητων έργων προσφέρει στον κατασκευαστή αλλά και στον αγοραστή την αίσθηση της παραγωγής και της κατοχής αντίστοιχα ενός μοναδικού προϊόντος, για το οποίο λόγω του χαρακτήρα του δεν υπάρχει ακριβώς αντίστοιχό του.

ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΓΥΡΟΧΟΙΑΣ

Η βαρύτητα που δίνουν οι Γιαννιώτες στην αργυροχοΐα αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι προετοιμάζεται ένα φιλόδοξο έργο κατασκευής διαδραστικής αίθουσας ιστορίας της τέχνης της γιαννιώτικης αργυροχοΐας.

Πρόκειται για μία σημαντική παρέμβαση που θα υλοποιηθεί στο χώρο του ΚΕΠΑΒΙ.

Η μελέτη του έργου εκπονήθηκε από το Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας, το οποίο για την εκτέλεσή του, υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με το Δήμο Ιωαννίνων, ο οποίος αποτελεί και τον τελικό δικαιούχο. Η διαδραστική αίθουσα είναι ενταγμένη στο ΕΣΠΑ και ο προϋπολογισμός σύμφωνα με την σύμβαση ανέρχεται στις 587.000 ευρώ.

Τεύχος 1 (για Ρωσία)

Το Κέντρο του Ορθόδοξου µοναχισµού

Η Μοναστική Πολιτεία του Άθω χαρακτηρίζεται πολύτιµη

παγκόσµια πολιτιστική κληρονοµιά από την Unesco. 

To Άγιο Όρος είναι ένα από τα σηµαντικότερα τµήµατα όχι µόνο της Βαλκανικής, αλλά της Ευρώπης και της Ανατολικής Εκκλησίας λόγω της µεγάλης εθνικής, ιστορικής, θρησκευτικής, γραµµατειακής και πολιτισµικής αξίας του, όπως επίσης θεωρείται σηµαντικό κέντρο διατήρησης και συντήρησης πλούσιου υλικού και δικαίως χαρακτηρίζεται “καταφύγιο” και “µουσείο” µοναδικού θησαυρού ελληνικής τέχνης και γραµµάτων.

Η «Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία» που βρίσκεται εντός της Ελλάδας, (ίσως μοναδική στον κόσμο, με εξαίρεση τη κοσμική Λάσα του Θιβέτ), στην χερσόνησο του Άθω της Χαλκιδικής στην Μακεδονία, ονομάζεται επίσημα Ιερά Κοινότης Αγίου Όρους και θεωρείται κέντρο του Ορθόδοξου μοναχισμού.

Το Άγιο Όρος ονομάζεται και σαν «Περιβόλι της Παναγιάς», μία ονομασία που προέρχεται από την ιστορία: Όταν η Παναγιά ταξίδευε με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, ώστε να επισκεφτούν τον Λάζαρο, μία θαλασσοταραχή ανάγκασε το καράβι τους να δέσει σε ασφαλές λιμάνι της χερσονήσου. Εκεί λοιπόν η Παναγιά εντυπωσιάστηκε από την σπάνια ομορφιά και ζήτησε από τον Υιό της να της το δωρίσει.

Το Άγιο Όρος, ένας ιερός τόπος που τυλίχτηκε μέσα στους αιώνες από μύθους και ιστορία, θρησκεία και τέχνη, για χίλια χρόνια τώρα, χαρακτηρισμένο πια ως μία πολύτιμη παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά από την Unesco.

Ο επιβλητικός Άθωνας προέτρεψε τους ανθρώπους να τον συνδέσουν με μύθους λόγω του επιβλητικού του όγκου, προσωποποιώντας τον σε γίγαντα που άλλοτε ξεκόλλησε ένα βράχο από τη Θράκη και πετώντας τον στην Χαλκιδική δημιούργησε το όρος του Άθωνα και άλλοτε πάλι όταν ο Ποσειδώνας, θεός της θάλασσας πέταξε ένα βράχο προς τον Άθωνα, σκοτώνοντας τον.

Η χερσόνησος του Άθω

Η ανατολικότερη και τραχύτερη των τριών επιμέρους παράλληλων χερσονήσων της Κασσάνδρας ή Παλλήνης, Λόγκου ή Σιθωνίας -κεντρική, είναι αυτή του Άθω ή Αγίου Όρους και όλες μαζί συναπαρτίζουν την χερσόνησο της Χαλκιδικής.

Η χερσόνησος Άθως καλύπτεται από το όρος Αθω που κορυφώνεται σε μια μαρμάρινη πυραμίδα ύψους 2033μ., από όπου πήρε και το όνομά της και καταλήγει στο Ακρωτήριο Νυμφαίο ή Ακρόθωον. Στην περιοχή δεν υπάρχουν ποτάμια και λίμνες. Συνδέεται με την Χαλκιδική με στενό ισθμό, χαμηλής λωρίδας γης, μήκους 2 χλμ., ιστορικό από τους Περσικούς πολέμους το 480 π.Χ.. Μεταξύ της χερσονήσου του Αθω και της Σιθωνίας ή Λόγκου σχηματίζεται ο Σιγγιτικός ή κόλπος Αγίου Όρους, ενώ ΒΑ ο κόλπος της Ιερισσού.

Λίγα μίλια ΝΑ του Αθω βρίσκεται το μεγαλύτερο βάραθρο του Αιγαίου που από τα 80μ βάθος, απότομα φθάνει τα 1070μ.

Οι πρώτοι μοναχοί

Οι πρώτοι μοναχοί που εγκαθίστανται στο Αγιο Όρος καταγράφονται μόλις στις αρχές του 9ου αιώνα, που αρχικά κατοικούσαν σε σπηλιές, ενώ ο τρόπος της μοναστικής ζωής άλλαξε ριζικά με την άφιξη του οσίου Ευθυμίου του Μικρασιάτη.

Το 883 οι μοναχοί του Αγίου Όρους σύμφωνα με αυτοκρατορική απόφαση του Βασιλείου του Α’, εξασφάλισαν το δικαίωμά τους να ασκητεύουν ελεύθερα, διατηρώντας το μέχρι και σήμερα, ενώ στα μέσα το 10ου αιώνα η χερσόνησος αρχίζει να παίρνει την ονομασία «Αγιο Όρος».

Ο όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης σημάδεψε την μοναστική πολιτεία με την έντονη παρουσία του αλλά και με τις δραστικές αλλαγές που επέφερε και αφού εξασφάλισε μεγάλες κρατικές χρηματοδοτήσεις, έχτισε τη «Βασιλική» στις Καρυές, στην θέση του μικρού ναού του Πρωτάτου. Η «Βασιλική» ήταν η έναρξη για περαιτέρω σπουδαία κτίσματα, όπως η μονή Μεγίστης Λαύρας, η Μονή Ζυγού, η μονή Ιβήρων, Βατοπεδίου και άλλων.

Το άβατο του Αγίου Όρους επήλθε τον 12ο αιώνα, όταν κτηνοτρόφοι εγκαταστάθηκαν στην χερσόνησο, δημιουργώντας αναστάτωση στην μοναστική ζωή των μοναχών.

Ετσι, βασιλική παρέμβαση εκδίωξε τους κτηνοτρόφους και όλους τους κοσμικούς, καθώς και τις γυναίκες, θεσμοθετώντας την απαγόρευση της εισόδου αυτών, κάτι που κατοχυρώθηκε μόνο τον 20ο αιώνα από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υποταγή στους Οθωμανούς

Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και πιο συγκεκριμένα το 1387 το Αγιο Όρος υποτάχθηκε στους Οθωμανούς, για λίγο διάστημα, μέχρι να επιστρέψει στην κυριαρχία του Βασιλιά της Θεσσαλονίκης. Το 1423 υποτάσσεται και πάλι, εκούσια αυτή τη φορά, εξασφαλίζοντας την ηπιότερη μεταχείριση των κατακτητών. Οι μοναχοί εκμεταλλευόμενοι αυτού του γεγονότος, κατάφεραν να ενισχύσουν τον τομέα της παιδείας και μεταξύ άλλων να ιδρύσουν την Αθωνιάδα, μία σχολή που κατάφερε να επηρεάσει κατά πολύ την άσχημη κατάσταση της παιδείας του υπόδουλου τότε ελληνισμού. Το 1821 το Άγιο Όρος παρόλα αυτά τάχθηκε στο πλευρό της Χαλκιδικής και βοήθησε στην Επανάσταση, γεγονός που πλήρωσε αργότερα πολύ ακριβά, και οικονομικά αλλά και με θύματα, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, που είχαν βρει τότε καταφύγιο στο Άγιο Όρος.

Κατά το θεωρούμενο πρώτο Τυπικό που επικύρωσε ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, ο Αθως καλείται απλώς «Όρος» που ίσως αυτή να ήταν η συνήθης τότε ονομασία του χώρου.

Η επικράτηση όμως του ονόματος «Αγιον Όρος» φαίνεται να έγινε κατά το πρώτο μισό του 12ου αιώνα, συγκεκριμένα σε χρυσόβουλο έγγραφο του Αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού προς την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας το 1144 που αναγνωρίζεται οριστικά και επίσημα και επιβάλλεται το νέο όνομα όπως αναγράφεται σ΄ αυτό: «Εφεξής το όνομα του Άθω καλείσθαι Αγιον Όρος παρά πάντων».

Τρόποι πρόσβασης και διαμονής

Στο Αγιον Όρος μπορείτε να μεταβείτε μόνο από τη θάλασσα και διαθέτει δύο λιμάνια επιβίβασης, της Ιερισσού και της Ουρανούπολης.

Οι περισότεροι προσκυνητές εξυπηρετούνται από το λιμάνι της Ουρανούπολης για το λόγο του ότι είναι πιο προστατευμένη από της δυσμενείς καιρικές συνθήκες σε σχέση με το λιμάνι της Ιερισσού.

Για να φτάσετε στο Άγιο Όρος θα χρειαστεί να τηλεφωνήσετε στο Γραφείο Προσκυνητών στη Θεσσαλονίκη (+30 2310 252 575) για να σας εκδοθεί το σχετικό διαμονητήριο, δηλαδή το επίσημο έγγραφο που εκδίδει η Ιερά Επιστασία και σας εξασφαλίζει τρεις διανυκτερεύσεις.

Θα πρέπει να φροντίσετε εγκαίρως την κατοχύρωσή του ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες γιατί καταφθάνουν κάθε χρόνο πλήθος προσκυνητών από κάθε μεριά του πλανήτηκαι ο αριθμός των επισκεπτών καθημερινά περιορίζεται στα 120 άτομα.

Τα απαραίτητα στοιχεία που ζητούνται είναι : Ονοματεπώνυμο, όνομα πατρός, έτος γεννήσεως και αριθμός αστυνομικής ταυτότητας με την εκδούσα Αρχή.

Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία του Διαμονητηρίου, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με μοναστήρια που σας ενδιαφέρει να επισκεφθείτε.

Το Διαμονητήριο θα το παραλάβετε από το Γραφείο Προσκυνητών στην Ουρανούπολη, την ημέρα της αναχώρησής σας από τις 8:00 έως τις 9:30 το πρωί, πάντα με την αστυνομικής σας ταυτότητα. Στη συνέχεια προμηθευτείτε τα εισητήρια για το φέρι μποτ. Η επιβίβαση γίνεται από τις 9.30΄ ως τις 9.45΄, ώρα αναχώρησης για τη Δάφνη. Η διαδρομή είναι άκρως μαγευτική και μυστηριώδης γι αυτό πάρτε απαραίτητα μαζί σας φωτογραφική μηχανή.

Αυτοδιοίκητο και αυτόνομο

Το Άγιο Όρος είναι ένα αυτοδιοίκητο και αυτόνομο τμήμα του Ελληνικού κράτους, που υπάγεται πολιτικά στο Υπουργείο Εξωτερικών και θρησκευτικά στην Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Γεωγραφικά είναι χωρισμένο σε είκοσι αυτοδιοίκητες περιοχές. Κάθε περιοχή αποτελείται από μία κυρίαρχη μονή και διάφορους άλλους μοναστικούς οικισμούς γύρω από αυτήν (σκήτες, κελλιά, καλύβες, καθίσματα, ησυχαστήρια).

Όλες οι μονές είναι Κοινόβιες, δηλαδή κοινή λειτουργία, προσευχή, στέγη, σίτιση και εργασία μεταξύ των μοναχών. Υπεύθυνος της κάθε μονής είναι ο Ηγούμενος που εκλέγεται από τους μοναχούς της μονής ισόβια. Οι Ηγούμενοι των μονών συγκροτούν την Ιερά Σύναξη και ασκούν την νομοθετική εξουσία.

Κυβερνάται με βάση τον Καταστατικό Χάρτη του 1924. Το Ελληνικό Κράτος εκπροσωπείται από τον Πολιτικό Διοικητή του Αγίου Όρους, ο οποίος φέρει την ευθύνη για την τήρηση του Αγιορίτικου καθεστώτος και υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών και από εκκλησιολογικής πλευράς υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως.

Την εκτελεστική εξουσία στο Αγιο Όρος αντιπροσωπεύει η Ιερά Επιστασία της οποίας ο Πρόεδρος φέρει την ονομασία Πρωτεπιστάτης. Η Ιερά Επιστασία αποτελείται από 4 μέλη επιλεγμένα από τις 5 πρώτες ιεραρχικά μονές.

Η νομοθετική εξουσία αντιπροσωπεύεται απο την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους,επίσης η Ιερά Κοινότητα έχει εκτός των άλλων και δικαστική αρμοδιότητα σε υποθέσεις Αστικού Δικαίου για πλημμελήματα που συνέβηκαν εντός των γεωγραφικών ορίων του Αγίου Όρους.Για όλες τις υπόλοιπες (Κακουργήματα κλπ.) αρμόδια δικαστήρια εκδίκασης είναι αυτά της πόλεως της Θεσσαλονίκης.

Ως Ανώτατη Εκκλησιαστική και Δικαστική Αρχή εντός του Αγίου Όρους αναγνωρίζεται η Διπλή Ενιάυσεως Σύναξη η οποία συνέρχεται τακτικά μία φορά τον χρόνο εκτός και εάν απαιτείται διαφορετικά και μπορεί να αποφανθεί δια πάν ζήτημα.

Και τέλος χρέη Ανωτάτου Εφετείου γιά Εκκλησιαστικά - Πνευματικά θέματα ασκεί η σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Μοναστικά ιδρύματα

Τα Μοναστικά ιδρύματα του Αγίου Όρους διακρίνονται σε έξι τάξεις: τις Ιερές Μονές ή Μοναστήρια, τις Σκήτες, τα Κελιά,τις Καλύβες, τα Καθίσματα και τα Ησυχαστήρια.

Ιερές Μονές

Η Μονή Σίμωνος Πέτρας στο Αγιον Όρος, χτισμένη σε υψόμετρο 300 μέτρων πάνω από την ακτή. Στα αριστερά, διακρίνεται και το παρακείμενο υδραγωγείο.

Όλες οι Ιερές Μονές του Αγίου Όρους, καλούμενες και Αθωνικές, αποτελούν θρησκευτικά πνευματικά ιδρύματα και όλες χαρακτηρίζονται «Κυρίαρχες», «Βασιλικές», «Πατριαρχικές»και «Σταυροπηγιακές».

«Κυρίαρχες»λέγονται επειδή διατηρούν ιδιοκτησιακό αυτοδιοίκητο του χώρου τους, μή υποκείμενο σε κανένα περιορισμό ως προς τον αριθμό των μοναχών.

«Βασιλικές»διότι η ίδρυσή τους οφείλεται σε εντολή ή συνδρομή των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων ή, η ίδρυσή τους επικυρώθηκε με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο.

«Πατριαρχικές»ονομάσθηκαν αργότερα με την έκδοση πατριαρχικών σχετικών σιγιλλίων, όταν συνδέθηκαν με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως που ανέλαβε την πνευματική και μόνο εποπτεία τους.

«Σταυροπηγιακές»από το σταυρό που έστελναν οι Αυτοκράτορες ή ο Πατριάρχης και τοποθετούνταν στη θεμελίωση.

Οι Αθωνικές Μονές σήμερα είναι όλες κοινόβιες. Παλιότερα κάποιες ήταν ιδιόρρυθμες.

Στιςκοινόβιεςοι αδελφοί έχουν τα πάντα κοινά και τίποτε ιδιόκτητο. Την Μονή διευθύνει ισόβια ο Ηγούμενος, ο Κοινοβιάρχης, έχοντας γύρω του τη Γεροντία και τους Επιτρόπους. Εκλέγεται με πλειοψηφία από τη Γεροντία σε μυστική ψηφοφορία, από κατάλογο υποψηφίων, που και αυτός καταρτίζεται από πλειοψηφία από αυτούς που έχουν δικαίωμα ψήφου (να έχουν περάσει 6 χρόνια από το έτος της κουράς) μοναχών.

Για τον Ηγούμενο απαιτούνται ορισμένα πνευματικά και ηθικά προσόντα. Υπάρχει δυνατότητα να παυθεί με απόφαση της Γεροντίας και κατόπιν πλειοψηφίας των εχόντων δικαίωμα ψήφου της Αδελφότητας. Αν ο εκλεγμένος Ηγούμενος δεν φέρει το βαθμό του Αρχιμανδρίτη, αμέσως μετά την εκλογή του χειροτονείται.

ΣτιςιδιόρρυθμεςΜονές οι μεν μοναχοί διαμένουν μεμονομένα ο καθένας, τα δε θέματα των Μονών τα ρυθμίζει η Επιτροπή και η Σύναξη των Προϊσταμένων.

Σύμφωνα με αυτά, η Διοίκηση των κοινοβίων είναι σχεδόν μοναρχική αλλά με στοιχεία κοινοκτημοσύνης, ενώ των ιδιορρύθμων ολιγαρχική αριστοκρατική. Από τις 20 κυρίαρχες Μονές που λειτουργούν, όλες είναι κοινοβιακές. Ο αριθμός των 20 Μονών, ήταν ανεγνωρισμένος ανέκαθεν από την Εκκλησία και την Πολιτεία, χωρίς όμως να μπορεί να αυξηθεί αλλά ούτε και να μειωθεί. Από αυτές τις Μονές οι 17 είναι ελληνικές, 1 Σερβική, 1 Ρωσική, και 1 Βουλγαρική.

Οι 22 Μονές του Αγίου Όρους σύμφωνα με την ιεραρχική τάξη (από το χρόνο ίδρυσης) οι Ιερές Μονές του Αγίου Όρους, οι οποίες ονομάζονται και Αθωνικές, είναι οι εξής:

Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας (963)

Ιερά Μονή Βατοπεδίου (972)

Ιερά Μονή Ιβήρων (976)

Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου ή Χελανδαρίου (1197, Σερβική)

Ιερά Μονή Διονυσίου (1375)

Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου (12ος αιώνας)

Ιερά Μονή Παντοκράτορος (1363)

Ιερά Μονή Ξηροποτάμου (11ος αιώνας)

Ιερά Μονή Ζωγράφου (1270, Βουλγαρική)

Ιερά Μονή Δοχειαρίου (11ος αιώνας)

Ιερά Μονή Καρακάλλου (1070)

Ιερά Μονή Φιλοθέου (992)

Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας (ή Σιμωνόπετρα) (1363)

Ιερά Μονή Αγίου Παύλου (11ος αιώνας)

Ιερά Μονή Σταυρονικήτα (1542)

Ιερά Μονή Ξενοφώντος (1070)

Ιερά Μονή Γρηγορίου (14ος αιώνας)

Ιερά Μονή Εσφιγμένου (11ος αιώνας)

Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος (ή Ρωσικό)

(από το 1169 παραχωρήθηκε στους Ρώσους

Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου ή Κασταμονίτου (1086)

Δεν επιτρέπεται η διαβίωση στο Όρος σε ετερόδοξους ή σχισματικούς.

Όλοι οι μοναχοί του Αγίου Όρους, οποιασδήποτε εθνικότητας και αν είναι, λαμβάνουν αυτόματα την ελληνική υπηκοότητα.

Η δικαιοσύνη απονέμεται από τις μοναστηριακές αρχές και την Ιερά Κοινότητα, εκτός από τις ποινικές υποθέσεις.

Οι Ιερές Μονές είναι αυτοδιοίκητες και διοικούνται σύμφωνα με τον εσωτερικό τους κανονισμό, τον οποίο ψηφίζουν οι ίδιες και εγκρίνει η Ιερά Κοινότητα.

Η Ιερά Κοινότητα αποτελείται από είκοσι αντιπροσώπους των Μονών και εδρεύει στις Καρυές ως διαρκές σώμα.

Στη χερσόνησο του Αθω, σύμφωνα με την παλαιά βυζαντινή τάξη, απαγορεύεται η είσοδος γυναικών. Ο περιορισμός αυτός έχει πνευματική βάση στην παρθενία των μοναχών και την αφιέρωση του Όρους στη Θεοτόκο. Ονομάζεται«άβατον»και ισχύει από την αρχή της σύστασης της ιδιόρρυθμης πολιτείας, αν και κατά το παρελθόν σε ορισμένες στιγμές ανάγκης έχει καταλυθεί.

Τεύχος 1 (για Ρωσία)